ปฐมบทแห่งสังฆราชาไทย

สมเด็จพระสังฆราช เป็น สมณฐานันดรสูงสุดฝ่ายพุทธจักรของคณะสงฆ์ไทย ตามหลักฐานที่ปรากฏในศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ตำแหน่งนี้น่าจะนำมาจากลัทธิลังกาวงศ์ ซึ่งพ่อขุนรามคำแหงมหาราชได้ทรงอัญเชิญพระเถรานุเถระผู้ใหญ่ของลังกาที่เชี่ยวชาญในพระไตรปิฎกเข้ามาเผยแผ่พระพุทธศาสนา พบหลักฐานว่ามีคณะสงฆ์จากนครศรีธรรมราชขึ้นมาสถาปนาคณะสงฆ์เถรวาทในกรุงสุโขทัย และได้ทรงแต่งตั้งตำแหน่งพระสังฆราช และในรัชสมัยพระมหาธรรมราชาลิไท ทรงอาราธนาพระสงฆ์จากเมืองนครศรีธรรมราช และโปรดให้ พระสุมานะเถระ ไปบวชใหม่ในสำนักสงฆ์เมืองนครพันธ์ (ปัจจุบันคือเมืองเมาะตะมะ) เพื่อศึกษาพระพุทธศาสนาและการจัดระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ วิธีการปกครองราชอาณาจักรในครั้งนั้นหัวเมืองใหญ่ ที่ห่างไกลจากราชธานีเป็นเมืองประเทศราชโดยมาก เมืองใหญ่ที่อยู่ใกล้ราชธานี ก็ตั้งเจ้านายในพระราชวงศ์เสด็จออกไปครองเมืองทำนองเจ้าประเทศราช เมืองใหญ่แต่ละเมือง จึงน่าจะมีพระสังฆราชพระองค์หนึ่ง เป็นสังฆปรินายกของสังฆบริษัทในเมืองนั้น ดังปรากฏเค้าเงื่อนในทำเนียบชั้นหลัง ยังเรียกเจ้าคณะเมืองว่าพระสังฆราชอยู่หลายเมือง จนมาถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้ทรงเปลี่ยนมาเป็นสังฆปาโมกข์ พระสงฆ์ฝ่ายคามวาสีและอรัญวาสีมีมาแต่ครั้งพุทธกาล คือ ฝ่ายที่พำนักอยู่ใกล้เมืองเพื่อศึกษาพระธรรมวินัย เรียกว่าคามวาสี อีกฝ่ายหนึ่งบำเพ็ญสมณธรรมในที่สงบเงียบตามป่าเขา ห่างไกลจากบ้านเมืองเรียกว่าอรัญวาสี ภิกษุแต่ละฝ่ายยังแบ่งออกเป็นคณะ แต่ละคณะจะมีพระราชาคณะปกครอง หัวหน้าพระราชาคณะเรียกว่าสมเด็จพระราชาคณะ

สมัยกรุงศรีอยุธยามีการเพิ่มตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชเป็นสกลมหาสังฆปริณายก มีอำนาจปกครองคณะสงฆ์ไปถึงหัวเมือง โดยมีสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายคามวาสีเป็นสังฆราชขวา สมเด็จพระวันรัต เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายอรัญวาสีเป็นสังฆราชซ้าย องค์ใดมีพรรษายุกาลมากกว่าก็ได้เป็นสมเด็จพระสังฆราช

ปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาพระอริยมุนีได้ไปสืบอายุพระพุทธศาสนาที่ลังกาทวีป เมื่อกลับมาได้รับสมณศักดิ์สูงขึ้นตามลำดับจนเป็นสมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระที่นั่งสุริยาศน์อมรินทร์มีพระราชดำริให้คงราชทินนามนี้ไว้ จึงทรงตั้งราชทินนามสมเด็จพระสังฆราชเป็น สมเด็จพระอริยวงศาสังฆราชาธิบดี และมาเป็น สมเด็จพระอริยวงษญาณ ในสมัยกรุงธนบุรี ใช้ต่อมาจนถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงได้ทรงปรับปรุงเพิ่มเติมเป็น สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ ซึ่งได้ใช้มาจนถึงปัจจุบัน



#๙๖พรรษาสมเด็จพระสังฆราชฯ
#ปฐมบทแห่งสังฆราชาไทย